Alım Satım İşlemlerinde Hale Etkisi

Daha önce hiç bir şirkete ürünleri hakkında bilgi alıp buna göre piyasayı değerlendirerek değil de salt söz konusu şirketin ünü ve itibarı nedeniyle yatırım yapmayı düşündüğünüz oldu mu? Eğer olduysa tebrikler, hale etkisinden siz de payınızı almışsınız.

Hale etkisi, bir kişi, şey veya süreci, önem verdiğimiz belirli bir özelliğe dayalı olarak başkalarına tercih etmemize neden olan bilişsel bir önyargıdır. Hale etkisi, bir unsuru temel alıp tüm algımızı şekillendiren belirleyici bir faktör haline getirdiğimiz basmakalıp bir zihniyettir.

Bu yazımızda, hale etkisinin temel özelliklerini ve bu etkinin iş dünyasını ve alım satım işlemlerini nasıl etkilediğini anlatıyoruz. Okuyucularımız için özel olarak hale etkisinin tehlikelerine ve bu etkinin nasıl aşılabileceğine dair bilgilendirici örnekler hazırladık.

Hale etkisinin nedenleri

Toplumda yaygın olarak görülen hale etkisi, hayatımızın her alanında kendini gösterebilmektedir. Bu psikolojik olgu, bazı olumlu özelliklere dayalı olarak belirli görüşler oluşturmamıza neden olur. Peki bunun ardındaki sebepler nedir?

Zamanın kısıtlılığı ve bilgi akışı baskısı

Modern toplum, hızlı bir bilgi akışıyla yaşıyor. İnsanlar, derinlemesine ve objektif analizler yapmadan anlık kararlar alıyor. Hale etkisinin temel nedeni de bu. Alışılmadık veya eldekileri farklı yönleriyle tartmamız gereken durumlarla karşı karşıya kaldığımızda, zaman darlığı ve bilgi baskısı nedeniyle, diğer birçok faktörü göz ardı ederek halihazırda sahip olduğumuz bilgilere güvenip öncelik verme eğilimi gösteriyoruz.

Olumsuz bilgileri yadsıma eğilimi

Hale etkisinin bir diğer nedeni de karşıt akıl yürütmeyi hiçe sayarak köklü kişisel görüşümüzü kanıtlama arzusudur. İnsan beyni olumsuz gerçeklere odaklanmaz. Aklımıza daha yakın olan bilgileri ise çok daha önemli görmeye yatkınızdır.

Basmakalıp inanışlar

Basmakalıp görüşlerin toplumu yönettiği yadsınamaz bir gerçek. Basmakalıp, kafamızda herhangi bir şeye dair oluşturduğumuz sabit ve basitleştirilmiş imaja denir. Hazır bir algı kalıbı olarak kişinin tepki süresini ve zihinsel eforunu azaltmasına olanak tanır. Ancak bu kalıp yargılar, insanların yeni görüş ve fikirler üretmesinin önünde engel teşkil eder.

Yüksek sosyal statü

Ünlüler veya sosyal statüleri yüksek kişiler, çoğunlukla iradeli ve ahlaklı kimseler olarak görünürler. Oysa gerçekte popülerliklerini ve önemli başarılarını karanlık geçmişlerine borçlu olabilirler. Ancak, yüksek statüye odaklanma eğilimimiz, bu tür kişilerin sahip oldukları gücün yarattığı baskıyla birleşince söz konusu kişilerin çok iyi insanları olduklarına inanmamıza neden olur.

İş dünyasında hale etkisi

Daha önce de bahsettiğimiz gibi, hale etkisi hayatımızın her alanında karşımıza çıkabilir. İş dünyası da bu alanlardan biri. Hale etkisi, kurumsal ilişkilerde de tüketiciler veya diğer taraflarla olan dış ilişkilerde de kendini gösterebilmektedir.

Bu olgu, amirler personelin çalışmasının sonuçlarını değerlendirirken yaygın olarak yaşanır. İşverenlerin, çalışanlarını yaptıkları işin kalitesi ve sağladıkları profesyonel kazanımlardan ziyade, söz konusu kişilerle ilgili genel izlenimlerine göre değerlendirmesi de hale etkisinin bir örneğidir. Objektifliği bozan bu bilişsel önyargı, çalışanların gelecekteki kariyerleri ile ilgili kararların da temelini oluşturmaktadır. Bu tür sağlıksız ve önyargılı bir akıl yürütme süreci, bir noktada dolaylı olarak şirketin faaliyetlerine zarar verir.

Hale etkisi, şirketlerin kamuoyundaki imajı hakkında yanlış anlamalara yol açar. İnsanlar, bir şirketin kârlılığını sürekli artırmasının, o şirketin başarısına ve tüketicilerin güvenini kazandığına işaret eden çok önemli bir özellik olduğuna inanır. Şirket, işin salt finansal yönüne bakılarak değerlendiricilerin gözünde otomatik olarak güvenilir ve istikrarlı hale gelir. Toplum, bu şirketin stratejisini de başarılı olarak kabul eder.

Cisco Systems, küçük şirketleri satın alıp bu şirketlerin yaklaşımlarını ve tekniklerini kullanarak kendi performansını artırma amacı güttüğünde, üst düzey yöneticiler ve yatırımcılar da dahil olmak üzere herkes, bu stratejinin sağlam olduğuna kesinlikle emindi. Çünkü şirket büyüyor ve kâr ediyordu. Ancak, aynı strateji, şirketin finansal durgunluk döneminde uygulandığında eleştiri oklarının hedefi oldu.

İş dünyasında hale etkisinin bir başka örneği de tüketicilerin beğendikleri tek bir ürün için tüm şirket hakkında bir yargıya varmasıdır. Bu tür bilişsel önyargılar, şirketlerin marka güvenilirliklerini ve satışlarını artırmasına yardımcı olur. Örneğin, iPhone'un kalitesi, insanları tüm Apple Inc. ürünlerinin benzersiz ve yeri doldurulamaz olduğuna inandırdı. Yani hale etkisi, Apple'ın milyarlarca tüketici ve önemli miktarda yatırımcı kazanmasını sağladı.

Alım satım işlemlerinde hale etkisi

Hale etkisinden payını alanlar arasında elbette işlemciler de var. İşlemciler, karar verme sürecinde genellikle bu bilişsel önyargının kurbanı olarak, mantık dışı ve temelsiz alım satım işlemlerinin tuzağına düşerler. Hale etkisi, işlemcilerin zihinlerine farklı şekillerde saldırır. Gelin bunlardan bazılarını ayrıntılarıyla ele alalım.

Şirketlerin yeterli bir değerlendirmeden geçirilmemesi

İşlemciler, hale etkisinin yönlendirmesiyle, şirketleri önyargılı bir şekilde değerlendirirler. Zihinlerinde olumlu yönleri öne çıkarıp olumsuzlukları görmezden gelirler. Bu bilişsel önyargı, çoğu zaman yanıltıcı bir genel izlenim oluşturarak, ilgili şirket lehine mantıksız işlem veya yatırım kararları alınmasına neden olur. Bu nedenle işlemciler, alım satım kararlarında şirketlerin kârının sürekli artıp artmadığına öncelik verirler, çünkü kârlılığın sonsuza kadar süreceğine inanırlar.

Bir örnekle açıklayalım. Bir dönem Tesla'nın hisseleri sürekli artarken, işlemciler hissenin değerlenmeye devam edeceği inancıyla bolca alım yapmıştı. Ancak 2022'de Ford ve General Motors'un rakip hamleleri nedeniyle hisse fiyatında keskin ve beklenmedik bir düşüş yaşandı.

Geçmiş verilere gereğinden çok önem verilmesi

Birçok işlemci, geçmiş fiyat hareketlerine çok büyük önem vererek bu verilerin gelecekteki fiyat değişikliklerinin belirlenmesinde tek başına yeterli olabileceğine ve bu sayede de başarılı olabileceklerine içtenlikle inanır. Ancak bunu yapan, işin rastlantısallık tarafını bariz şekilde hafife almış olur, ki rastlantısallık piyasanın hâkim unsurudur. Yüksek piyasa değişkenliği, piyasa yapısındaki değişiklikler ve fiyat kaymaları gibi faktörleri tahmin etmek ve bunlara hazırlıklı olmak imkansızdır. Geçmiş performansa dayalı iyi hazırlanmış bir stratejiniz olabilir ama resmi tamamlayan diğer birçok faktör ne olacak? İşlemciler, geçmiş performansın gelecekteki sonuçları garanti etmediğini unutmamalı ve kararlarını, öngörülemezlik unsurunu da hesaba katan, kapsamlı piyasa analizlerine dayalı olarak almalıdır.

Başarılı işlemcilerin düşünmeden takip edilmesi

Hepimiz profesyonellerin görüşlerini dinlemenin ve başarılı insanları örnek almanın önemli olduğunu biliyoruz. Ancak, işlemciler kimi zaman başkalarının fikir ve kararlarına fazla bağımlı hale gelebiliyor. Kendi piyasa analizlerini yapmalarına rağmen, yine de beğendikleri saygın işlemcilerin alım satım adımlarını takip edebiliyorlar.

Oysa profesyoneller de insan. Yani onların görüş ve kararlarında da insan unsuru var. Onlar da stratejik hatalar yapabilir, fazla duygusallaşabilir veya disiplinlerini kaybedip zarar edebilirler. Bu nedenle, sürü psikolojisinden kaynaklanan hale etkisinden kaçınmak ve işlem yaparken diğer birçok faktörü göz önünde bulundurarak akılcı adımlar atmak çok önemlidir.

İşlemciler hale etkisinden nasıl yararlanabilir?

Hale etkisi kimileri için yararlı olabilirken kimileri için olmayabilir.

Piyasanın öngörülemez olduğu bilinen bir gerçektir ve profesyonel işlemciler, tam kapsamlı teknik piyasa analizlerinden elde edilen tüm mantıksal argümanlara rağmen, kitle duyarlılığının piyasayı alt üst edebileceğinin bilincindedir.

Hale etkisi, insanları varlıklar veya şirketler hakkında genel sonuçlara varmaya iten psikolojik bir olgu olduğundan, işlemciler bu konuya dikkat etmeli ve bu davranışın sonuçlarını kendi menfaatleri doğrultusunda kullanmalıdır.

Bir şirket yüksek bir hale etkisine sahip olduğunda, akıllı işlemciler, başka faktörlere bakmaya ihtiyaç bile duymadan, bu şirketin hisse senedi fiyatlarının hale etkisinin psikolojik yönlendirmesine bağlı olarak yükselebileceğini öngörür. Bu eğilimi bildiklerinden, hale etkisiyle zihinleri bulanmış şirket destekçilerinden oluşan kitleye onlar da katılarak kâr elde ederler. Bu mantığın tersini uygulayıp, oluşan o ilk hale etkisi yeni piyasa liderleri yüzünden azalırken işlem yaparak kazanmak da mümkündür.

İşlemciler hale etkisinden kaçınmak için ne yapmalı?

Her işlemci, başarılı bir rol model olmaya heveslidir. Hepsi zengin ve bağımsız olmak ister. Ancak, hale etkisi gibi psikolojik engeller, işlemcilerin zihinlerini tuzağa düşürerek bakış açılarını ciddi şekilde daraltır ve kendilerini geliştirmelerini engeller.

Hale etkisini nasıl önleyebileceğiniz konusunda sizin için bazı özel tavsiyeler hazırladık:

Disiplininizi bozmayın

İşlem disiplini, duygusal alım satım kararları vermenize engel olarak hedeflerinize odaklanmanıza yardımcı olur. Günlük işlemlerde düzenli getiri elde edebilmek ve sağlam kararlar alabilmek için öz yönetim ve öz denetim son derece önemlidir.

Bağımsız karar alın

Başkalarının fikirlerine bağımlı olmayın, tavsiyelerine körü körüne uymayın. Sizi başarıya götürecek olan düşünce yapısının anahtarı bağımsızlıktır. Kendi piyasa analizinizi yapın, sezgilerinizi kullanın ve aldığınız bilgileri filtrelemeyi öğrenin.

Eleştirel düşünmeyi öğrenin

Eleştirel düşünme, günlük işlem rutininiz açısından hayati önem taşır. Eleştirel düşünenlerin, panik ve benzeri baskı yaratan duygularla veya şans eseri işlem yapmaları pek olası değildir. Bu kişiler, aldıkları tüm bilgileri iki kez kontrol eder. Hatta kendi fikir ve kararlarını bile sorgularlar. Eleştirel düşünme, işlemcilerin hata yapma olasılığını azaltıp iyi düşünülmüş kararlar almalarına olanak tanır.

İşlem okuryazarlığınızı geliştirin

Başarılı bir işlemci her gün ders çalışır. Kitap okuyun, özel kurslara katılın, en iyi yatırımcılar ve stratejileri hakkında bilgi edinin, haberleri izleyin ve işlem konferanslarına katılın.

Akıl sağlığınıza dikkat edin

Şaka değil! Duygusal denge çok önemlidir. Kendinizi bunalmış hissediyorsanız, ara verip mental dengenizi sağlamaya çalışın. Aksi takdirde, hatalar yapmanız ve mantıksız kararlar almanız kaçınılmaz olacaktır.

Sonuç

Hale etkisi, şirketlerin olağanüstü bir tüketici sadakati oluşturarak servetlerini artırmalarına ve buna bağlı olarak da hisse senedi fiyatlarını yukarı çekmelerine yardımcı olan psikolojik bir olgudur. Bu etki geçmeye başladığında ise şirket kârlılığının ve hisse senedi fiyatlarının düşmesine neden olur.

Profesyonel işlemciler, hale etkisini kendi çıkarları için kullanabilir. Ancak profesyonel olmayanlar, bu bilişsel önyargı nedeniyle ciddi ölçekte zarara uğrayabilir. Başarılı bir işlemci olmak için her zaman dikkatli olmalı, eleştirel düşünmeyi öğrenmeli ve işlem planınıza bağlı kalmalısınız.

Kılavuzlarımız ve önerilerimiz, alım satım işlemlerinde kendinizi geliştirmenize yardımcı olacaktır. Bize katılın ve FBS ile efsane bir işlem rotası oluşturun.

SSS

Hale etkisi nedir?

Hale etkisi, insanların, başka temel özellikleri dikkate almaksızın bir kişi, şey veya sürecin olumlu özelliklerine dayalı olarak genel bir izlenim edinmelerine neden olan bilişsel bir önyargıdır. Bu etki, karar verme sürecini karmaşıklaştırır, mantıksız karar ve hareketlere yol açar.

Hale etkisi neden tehlikeli olabilir?

Hale etkisi, beynimizin, belirli bir nesne veya süreçle ilgili olarak sahip olduğumuz yanıltıcı algıya uymayan gerekli bilgileri dışlamasına neden olur. Bu bilişsel önyargı nedeniyle, zihnimizde bir gerçeklik değil, bir mükemmellik oluştururuz. Bunun kaçınılmaz karşılığı da hayal kırıklığıdır.

Hale etkisi nasıl işler?

Hale etkisi, bir kişi, şey veya sürecin belirli bir yönü hakkında sahip olunan olumlu izlenimin, hiçbir değerlendirme veya araştırma yapılmaksızın, söz konusu kişi, şey veya sürecin başka bir yönüne de atfedilmesi durumunda ortaya çıkar.